اختلال دلیریوم یا روان آشفتگی؛ علائم، دلایل و درمان
دلیریوم یک اختلال جدی در توانایی های ذهنی است. این اختلال منجر به تفکر آشفته و از بین رفتن آگاهی فرد نسبت به اطرافیان می شود. این اختلال معمولاً بروز حاد داشته و به سرعت (در حد چند ساعت تا چند روز) علایم آن ظاهر می شود.
چندین عامل ممکن است باعث ایجاد دلیریوم شوند. این عوامل شامل یک بیماری شدید یا طولانی مدت یا حتی به هم خوردن ترکیب‌های شیمیایی بدن مانند افت سدیم باشد. این اختلال همچنین ممکن است در اثر دریافت برخی از داروها، ابتلا به عفونت، رفتن به اتاق عمل و انجام جراحی و یا مصرف و حتی ترک الکل و مواد مخدر ایجاد شود.
گاهی اوقات علائم دلیریوم با علائم زوال عقل اشتباه گرفته می شود. ارائه دهندگان مراقبت های بهداشتی ممکن است برای تشخیص این اختلال به نظرات یکی از اعضای خانواده یا مراقبین وی اتکا می‌کنند.
در این نوشته از کلینیک روانشناسی برگ سبز، بهترین مرکز مشاوره غرب تهران، درباره اختلال دلیریوم و علائم آن صحبت می‌کنیم. در ادامه این نوشته جذاب با ما همراه باشید.
علائم دلیریوم
دلیریوم بر ذهن، احساسات، حرکات و الگوهای خواب فرد تأثیر می گذارد. فرد در تمرکز کردن مشکل داشته و قادر به درک آنچه در اطرافش اتفاق می‌افتد نیست، حرکات وی ممکن است آهسته‌تر یا سریعتر از حد معمول باشد و معمولا فرد دچار نوسانات خلقی می‌شود.
سایرعلائم شامل موارد زیر باشد:
- توانایی تفکر واضح ندارد
- توانایی واضح صحبت کردن یا مشارکت در گفتگو ندارد
- خیلی زود حواسش پرت می‌شود
- نسبت به زمان و مکان آگاه نیست
- خواب مناسب نداشته و احساس خواب‌آلودگی می‌کند
- قادر به انجام فعالیت‌های روزمره مانند غذاخوردن و راه رفتن نیست
- توانایی یادآوری وقایع اخیر را ندارد
- حالت آشفته و پارانوئید دارد
در صورتی که علت ایجاد دلیریوم ترک الکل باشد، علائم ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- گیجی
- توهم
- ضربان قلب سریع
- فشار خون بالا
- تعریق مفرط
- افزایش شدید درجه دمای بدن
- آشفتگی
انواع دلیریوم
محققین و خبره‌های حوزه روانپزشکی تاکنون سه نوع از این اختلال روانپزشکی را شناسایی کرده اند:
دلیریوم هایپراکتیو: این حالت ساده ترین نوع برای تشخیص می‌باشد. فرد مبتلا به این نوع ممکن است بی قرار باشد، دائما در اتاق قدم بزند، مضطرب باشد، نوسانات خلقی سریع داشته باشد یا چیزهایی را ببیند که آنجا نیستند. افراد مبتلا به این نوع اغلب در برابر درمان و مراقبت مقاومت می کنند.
دلیریوم هایپواکتیو: افراد مبتلا به این نوع هیچ فعالیتی نداشته یا میزان فعالیتشان کاهش یافته است. این افراد دائما خواب آلوده بوده و حرکاتشان آهسته می‌باشد. در ظاهر، این افراد حالت گیج و منگ داشته و با دیگران، حتی خانواده خود، هیچ تعاملی برقرار نمی‌کنند.
دلیریوم مختلط: علائم شامل هر دو نوع دلیریوم است. ممکن است فرد به سرعت از بی قراری و تنبلی به عقب و جلو برود.
علل ایجاد دلیریوم
دلیریوم به صورت ناگهانی و به دلایل مختلف ایجاد می‌شود. اگر فردی به طور ناگهانی دچار علایم شبیه به دلیریوم شد، از زدن برچسب و تشخیص گذاشتن روی وی بپرهیزید و حتما کمک پزشکی دریافت کنید.
برخی از شایع ترین علل دلیریوم عبارتند از:
- عفونت – عفونت های دستگاه ادراری (UTIs) یک علت شایع در افراد مسن یا افراد مبتلا به زوال عقل است
- سکته مغزی یا TIA (“سکته کوچک”)
- افت قند خون در افراد مبتلا به دیابت
- یک ضربه به سر
- برخی از انواع داروهای تجویزی
- مصرف بیش از حد الکل یا سندروم ترک الکل
- مصرف دارو
- مسمومیت با مونوکسید کربن – به خصوص اگر افراد دیگری که با آنها زندگی می کنید نیز دچار ناخوشی شوند
- حمله شدید آسم یا سایر مشکلات مربوط به ریه یا قلب
- انواع خاصی از تشنج ناشی از صرع
اختلال نقص توجه که بیشتر آن را به عنوان اختلال بیش فعالی می‌شناسیم، یکی از اختلالات نسبتا رایج در بین بزرگسالان است که مشکلات زیادی را برای زندگی عادی و نرمال فرد ایجاد می‌کند. اگرچه زمانی که اسم اختلال بیش فعالی به میان می‌آید، ذهن ما به سمت بیش فعالی کودکان می‌رود، اما باید بدانید که این اختلال می‌تواند در بزرگسالان نیز وجود داشته باشد و نیاز به درمان دارد.
چه کسانی در معرض ابتلا به دلیریوم هستند؟
به طور کلی، افراد مسن مبتلا به بیماری‌های متعدد بیشتر در معرض دلیریوم می‌باشند؛ اما این اختلال در افراد جوان‌تر نیز ممکن است اتفاق بیفتد. وضعیت‌هایی که احتمال ابتلا به دلیریوم را افزایش می‌دهند عبارت‌اند از:
- زوال عقل یا علائم زوال عقل بدون تشخیص قطعی
- سن بالاتر از 70 سال
- جنسیت مرد
- ناتوانی در انجام کارهای اصلی روزمره
- ابتلا به بیماری‌های بالینی متعدد
- اختلال در شنوایی یا بینایی
- اختلال شناختی خفیف
- افسردگی
- مصرف الکل
- نتایج مختل در آزمایشات، مانند آزمایش خون یا ادرار
تفاوت دلیریوم و زوال عقل (دمانس)
تشخیص دلیریوم از دمانس نسبتا دشوار بوده و حتی ممکن است فرد درجاتی از هرکدام از اختلالات را داشته باشد. فردی که دچار دمانس شده باشد، در بافت مغزی‌اش آسیب‌های جدی و غیر قابل برگشت ایجاد شده است و به همین علت ممکن است حافظه، آگاهی و سایر مهارت‌های فکری خود را به تدریج از دست بدهد. آلزایمر یکی از انواع دمانس است که مهم‌ترین تفاوت آن با دلیریوم، بروز تدریجی و مزمن آن است.
باید توجه داشته باشید که فرد مبتلا به دمانس و زوال عقل ممکن است در طول بیماری خود ناگهان دچار دلیریوم نیز شود، اما هر دلیریومی به معنی ایجاد زوال عقلی نیست. برخی از تفاوت‌های بین علائم دلیریوم و زوال عقل عبارتند از:
- بروز بیماری: دلیریوم در مدت کوتاهی -در عرض یک یا دو روز- رخ می دهد. دمانس معمولا با علائم خفیف شروع می شود که با گذشت زمان بدتر می شوند.
- توجه و تمرکز: توانایی توجه یا حفظ تمرکز در بیماران مبتلا به دلیریوم مختل می شود؛ این در حالی است که فرد مبتلا به دمانس و زوال عقل، به خصوص آن‌هایی که در مراحل اولیه بیماری قرار دارند، هوشیاری خود را حفظ می‌کنند.
- تغییرات سریع در علائم: علائم دلیریوم می تواند چندین بار در طول روز ظاهر شود و از بین برود. در حالی که حافظه و مهارت های تفکر افراد مبتلا به دمانس معمولاً در سطح ثابتی باقی می ماند.
آلزایمر یکی از بیماری‌ها و اختلالات رایج در بین افراد مسن و سالمندان است که زندگی آنها را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. فرد مبتلا به آلزایمر، بخشی از حافظه خود را از دست می‌دهد و موضوعاتی را فراموش می‌کند. آلزایمر به‌قدری می‌تواند پیشرفته شود که فرد حتی نام و مشخصات خود را نیز به طور کلی فراموش کند.
بعد از دلیریوم
علائم دلیریوم در اکثر افراد طی چند روز تا چند هفته پس از درمان علت زمینه ای بهبود می یابد. برخی از افراد به طور کامل بهبود می یابند، اما دلیریوم می تواند باعث ایجاد عوارض و عواقب ماندگاری حتی پس از درمان شود. این موارد در افراد مسن بیشتر دیده می شود. یک فرد ممکن است ماه ها پس از آن خاطرات ناراحت کننده ای از دلیریوم داشته باشد که گاهی با احساس ترس یا اضطراب مرتبط است.
افراد نزدیک به فرد باید از او حمایت کنند تا آشکارا در مورد تجربیات و احساسات خود صحبت کند. اگر آنها یادداشتی از زمان ابتلای فرد به دلیریوم داشته باشند، می توانند از آن برای کمک به فرد برای درک تجربه خود پس از بهبودی استفاده کنند.
دلیریوم با بدتر شدن سریعتر توانایی ها و عملکرد ذهنی فرد مرتبط است. فرد مبتلا به زوال عقل ممکن است قبل از دلیریوم بتواند کاری انجام دهد (مثلاً خودش لباس بپوشد) اما بعد از آن دیگر قادر به انجام آن نباشد. این تغییر می تواند دائمی باشد. برخی از افرادی که دچار دلیریوم بوده اند، اکنون نیازهای بیشتری خواهند داشت که به بهترین وجه با مراقبت‌های در منزل توسط افراد حرفه‌ای برطرف می شود.
