چگونه روابط اجتماعی کودک را بالا ببریم؟
روابط اجتماعی و مهارت های اجتماعی کودک از جمله مهارتهای مهمی است که ما به عنوان والد وظیفه داریم به کودکان خود بیاموزیم و آنها را در کسب این مهارتها راهنمایی کنیم. روابط اجتماعی این امکان را به کودک شما میدهد تا با دنیای پیرامون خود و سایر افراد بهتر و راحتتر ارتباط برقرار کند؛ وقتی کودک بتواند با دیگران ارتباط موثری برقرار کند، میتواند دوستان زیادی پیدا کند و در کنار سایر افراد، به رشد مهارتهای فردی، استعدادها و … بپردازد.
در این نوشته از کلینیک روانشناسی برگ سبز، بهترین کلینیک روانشناسی غرب تهران، قصد داریم درباره روابط اجتماعی کودک و مهارت های اجتماعی مهمی که کودکان شما باید بیاموزند صحبت کنیم. اگر شما هم کودک خردسال دارید و ارتباط او با سایر کودکان و روابط اجتماعی کودک برای شما اهمیت دارد، پیشنهاد میکنیم در ادامه این نوشته با ما همراه باشید تا با مهارت های اجتماعی کودک و آموزش آن به کودکان خود آشنا شوید.
کلینیک روانشناسی برگ سبز، بهترین کلینیک روانشناسی غرب تهران، آماده برگزاری جلسات مشاوره و روانشناسی کودک زیر نظر متخصص روانشناسی کودک و در محیطی آرام و جذاب برای کودکان شماست. شما میتوانید از طریق لینک زیر برای جلسات مشاوره کودک، وقت رزرو کنید.
چرا آموزش مهارت های اجتماعی کودکان مهم است؟
کودک از سن ۲ سالگی به بعد، کم کم در اجتماعهای مختلفی مثل مهد کودک، پارک بازی، مهمانیها و … حضور پیدا میکند و مهارتهای اجتماعی کودک نیز از این سن شروع میشود؛ از این رو بسیار مهم است که در همان ابتدا، مهارتهای اجتماعی مهم و ضروری را به کودک آموزش دهید. از این سن کودک، کمکم و به مرور میآموزد که در جمعهای دیگری جز جمع خانواده حضور پیدا کند و لازم است که مهارت های اجتماعی مناسب برای حضور در اجتماع را بیاموزد. منظور ما از اجتماع در اینجا، آدمها و افرادی است که کودک با آنها در ارتباط است و میتواند شامل جمعهای خانوادگی، دورهمی و زمان بازی با دوستان یا مهد کودک باشد.
نکتهای که در این بین بسیار مهم است این است که مهارت های اجتماعی کودک و روابط اجتماعی کودک، به فرزند شما این امکان را میدهد تا ارتباط لذتبخشتری با سایر دوستان و هم سن و سالان خود داشته باشد؛ همچنین تحقیقات نشان داده است که کودکانی که در سنین کودکی از مهارت های اجتماعی بیشتری برخوردارند، در بزرگسالی نیز شانس موفقیت بیشتر و حضور پررنگتری در اجتماع دارند.
روابط اجتماعی کودک و مهارت های اجتماعی کودک جزو مهارتهای اکتسابی است؛ یعنی کودک برای بدست آوردن این مهارتها نیاز به آموزش دارد و ما به عنوان والدین موظف هستیم که این مهارتها را به کودکان خود بیاموزیم. آموزش چنین مهارتهایی به کودک کار دشواری نیست و با چند تمرین ساده میتوانید این کار را انجام دهید؛ به شرط آن که ابتدا خودمان به عنوان والد این آموزشها را دیده باشیم.
البته برای گروه خاصی از کودکان مثل کودکان مبتلا به اختلال بیش فعالی (ADHD) یا کودکان مبتلا به اختلال اوتیسم، آموزش مهارت های اجتماعی کودکان با کمی چالش همراه است. معمولا این گروه از کودکان روابط اجتماعی پایینتری نسبت به هم سن و سالان خود دارند و برای یادگیری این مهارت های اجتماعی لازم است که از تکنیکهای خاصی استفاده کنند. معمولا کمک از یک روانشناس کودک ماهر و شرکت در جلسات روان درمانی، بازی درمانی، موسیقی درمانی و … به این گروه از کودکان کمک میکند تا مهارت های اجتماعی کودکان را بیاموزند و روابط اجتماعی خود را تقویت کنند.
اوتیسم یا اختلال ASD یکی از اختلالات نورولوژیکی است که در سالهای اولیه زندگی خود را نشان میدهد. کودکان مبتلا به اوتیسم، معمولا در برقرای ارتباط با دیگران دچار مشکل میشوند و ممکن است مغز آنها نتواند در رفتارهای اجتماعی، مهارتهای یادگیری، دوستی و … خوب عمل کند.
بالا بردن روابط اجتماعی کودک
در ادامه چند مهارت اجتماعی کودکان که آموزش و یادگیری آن برای هر کودکی ضروری است را بررسی میکنیم و نحوه آموزش آن به کودک را نیز بیان میکنیم:
مهارت سهیم شدن و به اشتراک گذاشتن
سهیم شدن یکی از مهمترین مهارت های اجتماعی کودکان است. کودک با سهیم شدن و به اشتراک گذاشتن اسباب بازی یا خوراکی خود با دوستان خود میتواند رابطه بهتری با دیگران ایجاد کند. مهارت سهیم شدن از سن دو سالگی در کودک پیدا میشود و شما میتوانید این مهارت را در کودک تقویت کنید.
معمولا کودکان در سنین خردسالی با سهیم شدن اسباب بازی یا خوراکی خود با دیگران، در صورتی که مقدار زیادی از آن داشته باشند، مشکلی ندارند و این کار را بهراحتی انجام میدهند. با بزرگتر شدن و رسیدن به سن ۷ سالگی، کودک متوجه این موضوع خواهد شد که با سهیم شدن خوراکی یا اسباب بازی خود با دیگران، بخش کمتری از آن چیز به خود کودک میرسد و ممکن است در این بین کمی خودخواهانه رفتار کند و میلی به اشتراک گذاشتن نداشته باشد. اینجاست که ما باید به کودک مهارت اشتراک گذاشتن را آموزش دهیم.
این آموزش باید به صورت غیرمستقیم باشد. هیچگاه نباید کودک خود را مجبور کنید که اسباب بازیهای خود را به کودکان دیگر بدهد یا به اجبار خوراکی خود را با دیگران شریک شود؛ اما میتوانید این مهارت را با تشویق کردن و توضیح این که این کار او چقدر میتواند دیگران را خوشحال کند انجام دهید.
مهارت همکاری
یکی دیگر از مهارت های اجتماعی بسیار مهمی که کودک شما باید بیاموزد و به بالا بردن روابط اجتماعی کودک کمک بسیار زیادی میکند، مهارت همکاری است. همکاری به کودک امکان کار گروهی و حضور در گروهها را میدهد. کودک از آغاز سه سالگی میتواند مفهموم همکاری و گروه را درک کند. کودکانی که در انجام کار گروهی بهتر عمل میکنند و میتوانند با دوستان خود همکاری داشته باشند، در بزرگسالی نیز برای حضور در جامعه و انجام فعالیتهای گروهی بهتر خواهند بود.
همکاری میتواند شامل انجام بازیهای گروهی یا انجام یک کار مشخص مثل جمع کردن اسباب بازیها باشد. کودکانی که مهارت همکاری دارند، بهتر میتوانند با هم سن و سالان خود ارتباط برقرار کنند و در گروه دوستان خود قرار گیرند؛ همین موضوع روی افزایش اعتماد به نفس کودک تاثیرگذار است.
برای آموزش مهارت همکاری میتوانید با انجام بازیهای گروهی مثل ساخت پازل یا لگو و ورزشهای تیمی شروع کنید. همچنین میتوانید وظایف مشخصی مثل جمع کردن اسباب بازیها و مرتب کردن اتاق را به کودکان خود بسپارید تا با یکدیگر انجام دهند. برای آن که کودک همکاری را در خانواده نیز مشاهده کند، میتوانید فعالیتهای مشترکی مثل آشپزی را به صورت خانوادگی انجام دهید و هر یک از اعضای خانواده وظیفه به خصوصی داشته باشد. برای مشارکت کودک نیز بهتر است متناسب با سن او، وظیفهای مشخص در نظر بگیرید.
اعتماد به نفس کودک تاثیر زیادی روی همه ابعاد زندگی او دارد. کودکان با اعتماد به نفس در مدرسه بهتر ظاهر میشوند و میتوانند ایدهها و صحبتهایشان را به راحتی بیان کنند. کودک با اعتماد به نفس بالا، در برخورد با دیگران نیز به خوبی رفتار میکند.
پیروی از قوانین و دستورالعملها
یکی دیگر از مهارتهایی که کودک لازم است پیش از سنین مدرسه بیاموزد، مهارت پیروی از قوانین و دستورالعملها است. در هر محیطی، چه محیط خانواده و چه مهد کودک و مدرسه، یکسری قوانین خاص حکمفرما است و لازم است که کودک از آنها پیروی کند. شما به عنوان والد وظیفه دارید که این قوانین را در وهله اول به کودک بیاموزید و سپس کودک را در پیروی از قوانین راهنمایی کنید.
برای آن که کودک شما از قوانین پیروی کند، ابتدا لازم است که دستورالعملهای مشخص را بیاموزد؛ پس پیش از هر کاری، قوانین را به کودک آموزش دهید. به عنوان مثال، به او توضیح دهید که چرا نباید به اجاق گاز دست بزند یا چرا نباید بیش از حد تلویزیون تماشا کند. یکی دیگر از مواردی که هنگام آموزش مهارت پیروی از دستورات باید در نظر داشته باشید این است که ذهن کودک توانایی تحلیل چند پیام همزمان را ندارد؛ پس دستورات را باید شمرده شمرده به کودک بگویید. به عنوان مثال، به جای آن که بگویید «کتابهایت را جمع کن و لباسها را تا کن» بهتر است که ابتدا از کودک بخواهید که کتابها را جمع کند و پس از آن که کودک این دستورالعمل را انجام داد، به سراغ دستور بعدی بروید.
برای آموزش این مهارت اجتماعی به کودک لازم است که هر بار کودک از دستورالعملها پیروی کرد او را تشویق کنید؛ همچنین از کودک انتظار نداشته باشید که بلافاصله این مهارت را بیاموزد و از دستورالعملها و قوانین پیروی کند؛ بلکه با قوانین ساده این کار را شروع کنید و به کودک خود فرصت بدهید.
کنترل احساسات
کنترل احساسات یکی از مهارتهای بسیار مهم و ضروری زندگی است که در بسیاری از مواقع حتی ما بزرگترها نیز در آن دچار مشکل میشویم. زمانهایی پیش میآید که کودک دچار اضطراب یا خشم شدید میشود؛ کودک باید این موضوع را درک کند که این که بیش از حد مضطرب است یا عصبانی است این مجوز را به او نمیدهد که هر رفتاری که دوست داشت از خود نشان دهد و باید بتواند که در مواقعی خاص، احساسات خود را کنترل کند.
کنترل خشم از جمله مهارت های اجتماعی کودکان است که لازم است از همان سنین پایین به کودکان خود بیاموزید. کنترل خشم جزو یکی از مهارتهای اساسی است که همه ما باید در زندگی بیاموزیم. امروزه در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، این مهارت را در دوران کودکی و در مدارس به کودکان آموزش میدهند.
مهارتهای ارتباطی
مهارتهایی مثل گفتگو کردن با دیگران، گوش دادن به دیگران، داشتن ارتباط چشمی و … جزو مهارتهای ارتباطی هستند و کودک برای آن که بتواند با دیگر افراد، چه دوستان و هم سن و سالان خود بهتر ارتباط برقرار کند، باید این مهارتها را کسب کند.
مهارتهایی مثل مودبانه صحبت کردن، وسط حرف دیگران نپریدن، گوش دادن و دقت و توجه به صحبتهای دیگران، ارتباط چشمی هنگام صحبت با دوستان، سلام کردن هنگام ورود به جمع، تشکر کردن و … جزو اصلیترین مهارت های ارتباطی کودک است که باید به مرور و متناسب با سن او به کودک آموزش دهید.
مهارت نه گفتن و نه شنیدن
مهارت « نه گفتن» یکی از اصلیترین مهارتهایی است که هر فردی باید در زندگی آن را بیاموزد و چه خوب که این مهارت را از همان سنین کودکی با فرزند خود تمرین کنیم. اگر کودک شما بیش از اندازه پیرو صحبتها و راهنماییهای دوستان و هم سن و سالان خود است و به هر تقاضای آنها، چه منطقی و چه غیرمنطقی، پاسخ مثبت میدهد، میتواند در آینده برای کودک بسیار خطرناک باشد.
به کودک خود بیاموزید که در برابر درخواستهایی که مطابق میل او نیست یا با قوانین و دستورالعملها مغایرت دارد، بتواند بهراحتی و بدون حس شرمساری نه بگوید و مقاومت کند. معمولا کودکانی که اعتماد به نفس بالاتری دارند، راحتتر میتوانند در برابر خواستههای دیگران نه بگویند.
علاوه بر مهارت نه گفتن، مهارت « نه شندیدن» نیز یکی دیگر از مهارتهای بسیار مهم برای کودکان است. کودک شما باید بداند که همه خواستههای او قابل اجرا نیست و ممکن است در برابر برخی از خواستههایش نه بشنود. به عنوان مثال، کودک هر اسباب بازی که خوشش بیاید را نمیتواند داشته باشد و پدر و مادر ممکن است در برابر برخی از درخواستهای او نه بگویند. کودک باید بتواند که این « نه شنیدن» را درک کند و بپذیرد.
مهارت عذرخواهی
یکی دیگر از مهارت های اجتماعی کودکان که بسیار مهم است، مهارت عذرخواهی و پذیرش اشتباه است. کودک شما باید این موضوع را بیاموزد که اگر اشتباه یا خطایی مرتکب شد، ابتدا آن را بپذیرد و سپس عذرخواهی کند و در حد توان خود، به دنبال جبران آن اشتباه باشد.
یکی از روشهای غلط آموزش این مهارت به کودک، وادار کردن کودک در مقابل جمع به عذرخواهی و پذیرش اشتباه است. با این کار، شما به نوعی کودک خود را تحقیر کردهاید و باعث از بین رفتن اعتماد به نفس و عزت نفس او میشوید. برای آموزش این مهارت اجتماعی مهم به کودکان خود لازم است که این کار را در خلوت دو نفره خود انجام دهید و به کودک بیاموزید اینکه اشتباهات خود را بپذیرد چقدر شجاعانه است و او را برای جبران اشتباهاتش همراهی کنید.