نشانه های تاخیر رشد در کودکان
تاخیر رشد در کودکان یکی از نگرانیهایی اصلی والدین در سالهای اولیه زندگی کودک است. به طور طبیعی، کودک ما باید این توانایی را داشته باشد که در هر سنی، ویژگیها، رفتارها و حرکات مشخصی را بیاموزد و آنها را انجام دهد. به عنوان مثال، ما انتظار داریم که کودکمان تا ۶ سالگی توانایی نشستن و خزیدن روی زمین را بدست بیاورد یا از کودک انتظار میرود که تا سن ۱ سالگی، برخی از کلمات را بتواند به زبان بیاورد.
زمانی که کودک، حرکات و رفتارهایش مطابق سنش نباشد، میگوییم که کودک دچار تاخیر در رشد شده است. تاخیر رشد در کودکان میتواند به دلایل گوناگونی رخ دهد و بیانگر مشکلات زمینهای در کودک باشد؛ از این جهت، بررسی آن بسیار مهم و حائز اهمیت است.
تاخیر رشد کودکان میتواند موقتی باشد؛ یعنی، کودک نسبت به همسن و سالان خود کمی دیرتر رشد پیدا کند؛ با این حال، پس از مدتی به آن درجه از تواناییهای مورد انتظار دست پیدا خواهد کرد. اما در برخی از موارد نیز، ممکن است که این تاخیر رشد طولانیتر یا حتی دائمی باشد و کودک برای یادگیری نیاز به کمک و آموزشهای ویژهتری باشد.
هرچه آموزش و یادگیری کودکانی که تاخیر رشد دارند را سریعتر شروع کنیم، کودک نیز خیلی سریعتر یاد میگیرد و میزان تواناییها و حرکات خود را مشابه هم سن و سالان خود میکند؛ از این جهت، پزشکان و متخصصان کودک و همچنین کاردرمانگران توصیه میکنند که در صورت مشاهده تاخیر رشد در کودکان، خیلی سریع برای پیدا کردن علت و درمان آن اقدام کنید تا فرصت طلایی یادگیری کودک را از دست ندهید.
تاخیر در رشد میتواند در زمینههای مختلفی خود را بروز دهد. به عنوان مثال، کودک میتواند در مهارتهای حرکتی تاخیر داشته باشد و نسبت به سایر کودکان، دیرتر شروع به راه رفتن کند. همچنین برخی از کودکان ممکن است که تاخیر در گفتار داشته باشند و دیرتر از هم سن و سالان خود زبان باز کنند و برای صحبت کردن، نیاز به جلسات گفتار درمانی داشته باشند.
در حالت کلی، تاخیر رشد کودکان را به پنج دسته کلی تقسیم میکنند. تاخیر در مهارتهای حرکتی، تاخیر در گفتار، تاخیر شناختی، تاخیر اجتماعی و عاطفی و تاخیر انطباقی پنج دسته کلی تاخیر رشد کودکان به حساب میآید که هر کدام میتواند نشانی از بیماری و مشکلات زمینهای در کودک باشد.
خوشبختانه به دلیل پیشرفت علم و تکنولوژی، امروزه ما میتوانید بسیاری از عواملی که باعث تاخیر رشد در کودکان میشود را شناسایی کنید و در اغلب موارد، تاخیر رشد در کودکان را درمان کنیم. کاردرمانی ذهنی و جسمی، گفتار درمانی، بازی درمانی، رفتار درمانی و … از جمله روش های درمان تاخیر رشد در کودکان به شمار میرود که در مواقع مختلف میتواند به کنترل و درمان تاخیر رشد کودک کمک کند.
در این نوشته از کلینیک روانشناسی برگ سبز، بهترین کلینیک روانشناسی غرب تهران، قصد داریم درباره نشانه های تاخیر رشد در کودکان و همچنین انواع تاخیر رشد کودک صحبت کنیم و در نهایت، راهکارهایی برای درمان تاخیر رشد کودکان ارائه دهیم. اگر شما هم جزو آن دسته از پدر و مادرهای دغدغهمند هستید که نگران رشد فرزند خود هستند، توصیه میکنیم که در ادامه این نوشته جذاب با ما همراه باشید تا با نشانه های تاخیر رشد کودک آشنا شوید.
تاخیر رشد کودک اگر خیلی سریع تشخیص داده شود، قابل درمان بوده و کودک شما این امکان را خواهد داشت که همچون سایر کودکان، به زندگی نرمال خود بپردازد. یکی از بهترین روشهای درمان تاخیر رشد حرکتی، شرکت در جلسات کاردرمانی جسمی است. کاردرمانی جسمی این امکان را به کودک شما میدهد تا به مرور زمان، بتواند عضلات خود را بشناسد و حرکات خود را به درستی انجام دهد. نکته بسیار مهمی که در مورد کاردرمیانی جسمی کودک باید در نظر داشته باشید، این است که کار درمانی جسمی حتما زیر نظر یک کاردرمانگر حرفهای و ماهر صورت بگیرد و مرکزی که برای کاردرمانی جسمی کودک انتخاب میکنید، امکانات و تجهیزات لازم را داشته باشد. ما در کلینیک روانشناسی برگ سبز، بهترین مرکز کاردرمانی کودکان در غرب تهران، سعی کردهایم تا بهترین امکانات کار درمانی جسمی کودکان را فراهم کنیم تا کودک شما بتواند بدون هیچگونه محدودیتی به تمرینهای کاردرمانی جسمی خود برسد. جهت رزرو وقت و همچنین کسب اطلاعات بیشتر درباره کار درمانی جسمی در کلینیک روانشناسی برگ سبز، بهترین مرکز مشاوره غرب تهران، روی لینک زیر کلیک کنید.
منظور از تاخیر رشد در کودکان چیست؟
منظور از تاخیر رشد در کودک، زمانی است که کودک برخی از مهارتهای خاص را دیرتر از همسن و سالان خود یاد میگیرد و با رسیدن به سنی خاص، آن طور که از او انتظار میرود، رفتار نمیکند. البته ممکن است که کودک دچار تاخیر رشد موقتی باشد و کمی تاخیر رشد داشته باشد؛ اما اگر کودکان به طور مداوم در حرکت، ارتباط، رفتار، تفکر و توانایی های یادگیری خود عقب می مانند، این ممکن است نشان دهنده یک بیماری زمینه ای باشد و نیازمند بررسیهای دقیقتر است.
انواع تاخیر رشد در کودکان
همانطور که پیش از این نیز به آن اشاره کردیم، تاخیر رشد کودک میتواند در زمینههای مختلفی بروز پیدا کند. هر کدام از انواع تاخیر رشد در کودکان به دلایل مشخصی رخ میدهد و درمان مختص به خود را دارد. در ادامه، انواع تاخیر رشد کودک را بررسی میکنیم:
تاخیر رشد شناختی
یکی از انواع تاخیر رشد در کودکان، تاخیر شناختی است. تاخیر شناختی ممکن است بر عملکرد فکری کودکان تاثیر بگذارد و باعث کاهش توانایی آنها در تفکر، اختلال یادگیری و حل مشکلات شود. این وضعیت همچنین ممکن است باعث تاخیر و مشکلات در یادگیری و درک شود، که با شروع مدرسه یا حتی زودتر از آن، آشکار می شود.
آسیبهای دوران بارداری و ناتوانیهای رشدی کودک در دوران جنینی، برخی از اختلالات ژنتیکی مثل مثل سندروم داون و همچنین ابتلای کودک به برخی از بیماریها مثل مننژیت، اختلال تشنجی و … میتواند باعث ایجاد تاخیر شناختی در کودکان شود.
رفتار کودکانه، تاخیر در گفتار، مشکلات حافظه، ناتوانی در حل مسائل ساده، مشکل در توجه و تمرکز، ناتوانی در درک قوانین منطقی و اجتماعی از جمله نشانه های تاخیر رشد شناختی کودکان به حساب میآید.
خوشبختانه تاخیر رشد شناختی کودک در اغلب موارد بهراحتی قابل درمان و کنترل است. کار درمانی ذهنی، گفتار درمانی، بازی درمانی و رفتار درمانی از جمله روش های درمان تاخیر رشد شناختی کودکان به حساب میآید که روانشناس کودک با توجه به شرایط کودک، برنامه درمانی مناسب را برای او تدوین میکند.
تاخیر رشد حرکتی
یکی دیگر از انواع تاخیر رشد در کودکان، تاخیر رشد حرکتی است. همانطور که از نام آن مشخص است، این دسته از کودکان در حرکت و هماهنگ کردن عضلات خود دچار مشکل هستند و مهارتهای حرکتی، مثل نشستن، چهار دست و پا رفتن، راه رفتن و … را دیرتر از هم سن و سالان خود یاد میگیرند یا بدون درمان و کمک قادر به یادگیری آن نیستند.
زایمان طولانی مدت، مشکلات در ساختار بدن، دیستروفی عضلانی و فلج مغزی، از جمله دلایل بروز تاخیر رشد حرکتی در کودکان میباشد. معمولا کودکانی که دچار تاخیر رشد حرکتی هستند، علائمی مثل مشکل در بلع، اسپاسم عضلانی، مشکل در دویدن، ناتوانی در کنترل سر و گردن، مشکل در خزیدن و غلت زدن، مشکلات بالا و پایین رفتن از پله ها، سفتی در عضلات، مشکل در راه رفتن، مشکل در گرفتن چیزی، چیدن اشیاء کوچک و بستن بند کفش را از خود نشان میدهند.
فیزیوتراپی و کار درمانی جسمی، از جمله روشهای موثر درمان تاخیر رشد حرکتی در کودکان میباشد که کار درمانگر و فیزیوتراپیست با توجه به وضعیت کودک و میزان تاخیر رشد او، تمرینها و برنامه درمانی مناسبی را برای او در نظر میگیرد.
کاردرمانی جسمی به کودکانی که اختلالات حرکتی مختلف دارند، کمک میکند تا حرکات خود را اصلاح کنند و تا حد امکان زندگی نرمالی را در پیش بگیرند. برخی از اختلالات روان مثل اوتیسم یا بیش فعالی میتواند مشکلات مختلفی در نوع حرکت کودکان ایجاد کند. همچنین اسپاسم عضلات یا عدم تکامل مراحل رشد حرکتی باعث میشود که کودک بهخوبی و متناسب با سن خود نتواند حرکت کند. در چنین شرایطی، کاردرمانی جسمی کودک کمک میکند تا کودک شما حرکات خود را اصلاح کند و تا حد بسیار خوبی بهبود پیدا کند.
تاخیر رشد اجتماعی عاطفی
تاخیر اجتماعی عاطفی بر مهارت های اجتماعی و عاطفی کودکان تاثیر می گذارد و آنها را در تعامل با دیگران و برقراری ارتباط با افکار و احساسات آنها دشوار می کند. از جمله دلایل مهم برای بروز تاخیر اجتماعی و عاطفی میتوان به اختلالات اضطرابی کودک و همچنین اختلالات عصبی مثل اختلالات طیف اوتیسم و اختلال نقص توجه و بیش فعالی اشاره کرد.
کودکانی که دچار تاخیر رشد اجتماعی شدهاند، مهارتهای اجتماعی و تعاملی با دیگران را خیلی دیرتر از سایر کودکان یاد میگیرند. انجام حرکات تکراری، عدم برقراری تماس چشمی، عدم تعامل اجتماعی، مشکل در شروع مکالمه با دیگران، ترس از ملاقات افراد جدید و ناتوانی در سازگاری با محیط از جمله نشانه های تاخیر رشد اجتماعی و عاطفی کودک است.
خوشبختانه تاخیر رشد اجتماعی کودک خیلی سریع و راحت قابل درمان است. بازی درمانی و رفتار درمانی از جمله روشهای درمان تاخیر رشد کودک به شمار میروند. در جلسات بازی درمانی و رفتار درمانی، کودک شما در قالب بازی و گفتگو با روانشناس خود و همچنین تمرینهای مشخص، به مرور تعامل با محیط پیرامون خود و رفتارهای اجتماعی مختلف را میآموزد.
بازی درمانی یکی از تکنیکهای روانشناسی است که در آن روانشناس کودک و بازی درمانگر به کودک کمک میکند تا احساسات و عواطف خود را از طریق بازی نمایش دهد و درمانگر از این طریق میتواند به کودک راهکارهایی برای حل و کنار آمدن با مشکل ارائه دهد.
تاخیر گفتار و زبان
یکی دیگر از انواع تاخیر رشد کودک که نسبت به بقیه آنها شناختهشدهتر و رایجتر است، تاخیر در گفتار و زبان کودک است. کودکانی که دچار تاخیر در گفتار و زبان میشوند، در برقراری ارتباط با محیط اطراف خود نیز دچار مشکل هستند؛ از این رو بسیار مهم است که این اختلال را خیلی سریع درمان کنیم.
صحبت نکردن، کاهش دایره لغات، تاخیر در بیان افکار، ناتوانی در ساخت جملات متناسب با سن تأخیر در گفتار اولیه مانند گفتن کلمات ساده «پدر» و «ماما» از جمله نشانه های تاخیر رشد زبانی کودک است. برای درمان تاخیر رشد گفتار کودک، لازم است که کودک در جلسات گفتار درمانی شرکت کند. البته در برخی از موارد نیز ممکن است که تاخیر گفتار به دلیل مشکلات شنوایی کودک به وجود آمده باشد که در چنین شرایطی نیاز است از کودک تست شنوایی نیز گرفته شود.
گفتار درمانی کودک شامل هر نوع تکنیک، بازی و تمرین است که به کودک شما برای رفع اختلالات گفتار کمک میکند. جلسات گفتار درمانی به کمک یک درمانگر مجرب و حرفهای در این کار انجام میشود؛ از آن جایی که روحیه کودکان کاملا با بزرگسالان متفاوت است و نوع گفتار و دایره واژگان کودکان بسیار محدود است؛ حتما باید از یک گفتار درمان کودک که سابقه و تجربه درخشانی در این کار دارد، برای گفتار درمانی کودکان استفاده کنید.
تاخیر انطباقی
کودکان با تاخیر رشد انطباقی در یادگیری مهارت های زندگی متناسب با سن (مهارت های خودیاری) مشکل دارند. در نتیجه، زندگی مستقل برای آنها چالش برانگیز می شود. اختلالات طیف اوتیسم، سندروم داون، فلج مغزی و دیستروفی عضلانی از جمله دلایل تاخیر انطباقی در کودکان به شمار میرود. کودکی که دچار تاخیر رشد انطباقی است، در انجام کارهای شخصی خود مثل مسواک زدن و لباس پوشیدن، همواره نیازمند کمک دیگران هستند و به استقلال نمیرسند. از جمله روشهایی که برای درمان تاخیر انطباقی میتوان به کار گرفت، رفتار درمانی و کاردرمانی ذهنی است.