خرید برای بعضی آدم‌ها به‌خصوص خانم‌ها نوعی تفریح محسوب می‌شود و آنان را از بی‌حوصلگی و خستگی روزمرّه درمی‌آورد. خرید کردن یک امر عادی در زندگی امروزی است، امّا در مواردی تبدیل به یک اختلال روانی می‌شود و نیازمند درمان است. اختلال خرید وسواسی نوعی اختلال است که مشخّصۀ آن وسواس در رفتار خرید است که نتایج منفی‌ای در پی دارد. رفتار مبتلایان به این اختلال بسیار شبیه رفتار معتادان به موادّ مخدر است، یعنی این افراد برای کاهش حسّ منفی تنش و اضطرابی که دارند به خرید کردن پناه می‌برند و با این عمل برای مدّت بسیار کوتاهی با ترشّح دوپامین و اندروفین در مغز به انرژی و آرامش دست می‌یابند، امّا دیری نمی پاید که از خریدی که کرده‌اند، پشیمان می‌شوند و با وجود این نمی‌توانند در موقعیت نزدیک بعدی در برابر احساس اجبار به خرج کردن پول مقاومت کنند و باز هم اقدام به خرید غیرضروری می‌کنند و این دخل و خرج نامتناسب آنان را با مشکلات مالی جدّی مواجه خواهد کرد.
اعتیاد به خرید چیست؟
وسوسه‌ای شدید و غیرعادی به خرید کالا، که اونیومِنیا oniomania یا اختلال وسواس خرید، همان جنون خرید نام دارد، که یک جور رفتار بی‌اختیار، وسواس‌گونه و اجباری– غریزی، بی‌فکر و هیجانی است. متخصصان سلامت روانی آن را در دسته اختلالهای کنترل تکانه مثلقمار بی‌اختیار قرار می‌دهند. مطالعات نشان می‌دهد که اعتیاد به خرید می‌تواند با شرایط و احساسات دیگری از جمله خشم یا عدم کنترل بر خود، افسردگی یا تنهایی و اختلال دوقطبی هم مرتبط باشد. به کرات پیش می‌آید که افراد بر اثر احساسات ناخوشایند در خودشان برای تعدیل روحیه به خرید روی می‌آورند و البته این درمان کاملاً مقطعی است و اگر مکرراً انجام شود، برای رفع عطش به همان حس خوب از دست رفته، این پتانسیل را دارد که به اعتیاد تبدیل شود، همچون سایر اعتیادها از جمله اعتیاد به مواد و الکل.
اما محرک اعتیاد به خرید چیست؟ به گفته بیشتر معتادان به خرید، این افراد خرید می‌کنند تا کمی احساس کنند بر زندگی سوار هستند، احساسی که در سایر جنبه‌های زندگی در خودشان پیدا نمی‌کنند. بنابراین خرید می‌کنند تا در یک قلمرو احساس کنند سوار بر زندگی هستند. افسردگی و اختلال در عزت نفس هم می‌تواند منجر به اعتیاد به خرید شود و همچنین احساس تنهایی، اضطراب و خشم می‌تواند افراط غیرارادی در خرید را به همراه داشته باشد.
این‌طور که به نظر می‌رسد خرید می‌تواند مثل یک ضدافسردگی رفتاری عمل کند، معتاد خرید را نشئه کند و همچون معتادان به دراگ و الکل، در دره سقوط همراه با عذاب وجدان، نومیدی و اضطراب بیشتر بیندازد.
چگونه عادت خرید به اعتیاد تبدیل می‌شود؟
شواهد نشان می‌دهد که جامعه اعتیاد به خرید را زیاد جدی نمی‌گیرد. بیشتر آن را رفتاری غیرمسئولانه و ناشی از فقدان اراده می‌داند. در گذشته، بعضی پژوهشگران با اینکه خرید یا هر رفتار دیگری زیرمجموعه اعتیاد قرار بگیرد، مخالف بودند
اما بر اساس چندین مطالعه، بسیاری از متخصصان سلامت روانی حالا توافق نظر دارند که خرید و پول خرج کردن، درست مثل قمار و استفاده از اینترنت و کامپیوتر می‌تواند اعتیادزا باشد.
خرید این قابلیت را دارد که واکنشگرهای در مغز را تحریک کند، به طور ویژه گیرنده‌های هورمون‌های شادی‌آور دوپامین و اندورفین. وقتی یک معتاد به خرید، خرید نمی‌کند، علائم ترک مثل همان‌ها که سوء‌مصرف‌کنندگان مواد تجربه می‌کنند، در او مشاهده می‌شود. همچنین، چون ثابت شده است که هم دارو و هم روان‌درمانی می‌تواند برای کنترل رفتارهای غیرارادی و سایر اختلالات کنترل تکانه مفید واقع شود، می‌توان واژه «اعتیاد» را برای خرید افراطی به کار برد.
اعتیاد به خرید از نظر روانشناسان
به گفته روث انگس از دانشگاه ایندیانا، اعتیاد به خرید در بعضی افراد به این دلیل شکل می‌گیرد که آنها به احساس مغز در حین خرید معتاد می‌شوند. مغز این افراد وقتی خرید می‌کنند، اندورفین و دوپامین ترشح می‌کند و به مرور زمان، این احساسات همان‌گونه که پیش از این اشاره شد، اعتیادزا می‌شوند. انگس، استاد دانشگاه در علوم سلامت کاربردی، ادعا می‌کند که ده تا پانزده درصد جمعیت منطقه امریکا و کانادا شاید مستعد این احساسات باشند.
اونیومنیا (خرید افراطی یا به تعریف رایجش، اعتیاد به خرید) احتمالاً پذیرفته‌شده‌ترین شکل اعتیاد در جامعه است. به این نکته فکر کنید: دور تا دور ما را آژانس‌های تبلیغاتی گرفته‌اند که به طور مداوم و با قدرت هرچه تمام‌تر به‌مان می‌گویند که خرید حال ما را خوب می‌کند.
نشانه‌های اعتیاد به خرید
کسی که اعتیاد به خرید دارد، شاید بتواند مشکلش را ماهرانه پنهان کند و اغلب تنها کسانی از این مشکل خبر دارند، که به او نزدیک‌اند. افرادی که به اختلال خرید وسواسی/ غیرارادی/ افراطی مبتلا هستند، شاید خریدهایشان را پنهان کنند یا طوری رفتار کنند که انگار یک‌عالم پول برای خرج کردن دارند.
بسیاری از مغازه‌روهای غیرارادی تصویری از ثروت و موفقیت را با خود حمل می‌کنند، در حالی که در واقعیت کلی بدهی دارند. اگر نمی‌توانند جلو خرید را بگیرند یا بر اثر خرید افراطی کلی بدهی دارند، احتمالاً به اعتیاد مبتلا هستند.
به طور کلی، فردی که اعتیاد به خرید دارد:
- روزانه یا در هفته به طور وسواس‌گونه خرید می‌کند.
- برای جلوگیری از استرس خرید می‌کند.
- بعد از خرید کردن احساس خوشحالی و هیجان شدید می‌کند.
- چیزهای غیرضروری یا کالاهایی را می‌خرد که استفاده نمی‌کند.
- از خریدهایش احساس پشیمانی می‌کند، اما همچنان به خرید ادامه می‌دهد.
- مدیریت مالی درستی ندارد.
- نمی‌تواند جلو خرید غیرارادی را بگیرد.
درمان اعتیاد به خرید چیست؟
بسته به شدت اعتیاد به خرید، باید دست خریدار غیرارادی را از منابع مالی کوتاه نگه داشت. شاید باید فرد دیگری مسئول امور مالی این افراد باشد. در موارد نادر، فردی که مبتلا به اعتیاد به خرید است، شاید نیاز باشد برای ترک در کلینیک تخصصی بستری شود.
بیشتر اوقات، اعتیاد به خرید می‌تواند با رفتاردرمانی و مشاوره فردی درمان شود. فرد مبتلا به اعتیاد خرید باید کنترل تکانه در خود ایجاد کند و همچنین یاد بگیرد محرکه‌های خرید را بشناسد.
در بسیاری موارد، اعتیاد به خرید شاید ریشه در مشکلات عاطفی عمیق‌تر یا شرایط روحی فرد داشته باشد. اگر منشاء آن افسردگی یا دیگر مشکلات سلامت روانی باشد، شاید دارو کمک کند. یک متخصص سلامت روان می‌تواند تشخیص دهد که آیا دارو نیاز است یا نه.
هدف از درمان، ایجاد اختلال در این چرخه تغییرناپذیر، مواجهه با مشکل و ایجاد فکر، احساس و رفتارهای تازه و سالم است. از سویی، ایجاد شبکه‌ای حامی متشکل از دوستان و خانواده و سایرین هم می‌تواند به شخصی که مبتلا به اعتیاد خرید است، کمک کند بر مشکلاتش غلبه کند و زندگی سالم و مطلوبی را در پیش بگیرد.
خانواده‌درمانی
از آنجا که اعتیاد تنها به یک نفر آسیب نمی‌رساند، بلکه اعضای خانواده و حلقه اطرافیان را هم تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، شاید بهتر باشد خانواده‌درمانی را در پیش بگیرید تا با اعتیاد به خرید خودتان یا فرد دیگری که می‌دانید درگیرش است، مبارزه کنید.
این با خودش پاسخگویی و مسئولیت‌پذیری در قبال اعمال را همراه دارد. به عنوان مثال، شما شاید تشویق شوید رسیدها یا تراکنش‌های بانکی خود را با همسر یا عزیزی در میان بگذارید که هم صداقت به وجود بیاورید و هم هزینه‌های غیرضروری را محدود کنید.
درمان رفتاری شناختی
در این شکل از روان‌درمانی شما رفتارهای منفی یا ناسالمی را که می‌تواند به اختلال خرید غیرارادی دامن بزند، خطاب قرار می‌دهید. بعد از چند گفت‌وگو با متخصص سلامت روانی، شما قادر خواهید بود نه تنها این رفتارها را خطاب قرار دهید، بلکه یاد می‌گیرید چطور آنها را بررسی کنید و به شکل کارامد و مثبت‌تری واکنش نشان دهید.
درمان ابتلای همزمان به چند اختلال
مثل بسیاری از اعتیادها، اعتیاد به خرید هم می‌تواند با چند اختلال (دو یا چند بیماری یا شرایط مزمن دیگر) همراه باشد. خریداران افراطی شاید از افسردگی و اضطراب یا سایر اختلالات روانی نیز رنج ببرند و از خرید افراطی غیرارادی به عنوان ابرازی برای داشتن احساس خوب نسبت به خودشان استفاده کنند. رسیدگی به این اختلالهای همزمان هم می‌تواند منجر به مقابله با اعتیاد به خرید شود.
مشاوره مالی
از آنجا که افراد مبتلا به اعتیاد خرید صرف‌نظر از عواقب احتمالی مثل بدهی، نداشتن پول، دزدی، افراطی پول خرج می‌کنند، مشاوره مالی شاید بتواند در درازمدت برایشان مفید واقع شود.
