طرحواره درمانی چیست؟ معرفی انواع طرحواره ها
طرحواره درمانی یکی از تکنیک‌های نوین روانشناسی و روانکاوی است که به حل بسیاری از مشکلات و اختلالات روان، به خصوص اختلالات مربوط به شخصیت مرزی کمک می‌کند. در روش طرحواره درمانی، ما ابتدا به دنبال رفتارها و حرکات تکرارشونده در فرد می‌گردیم و سپس به دنبال پیدا کردن ریشه آن هستیم.
حتما شما هم در زندگی خود با مشکلات تکرارشونده مواجه شده‌اید. مشکلات تکراری رابطه، عوض کردن شغل، ایده آل گرایی و … اگر به طور پیوسته و تکراری در روند زندگی شما وجود داشته باشند، به معنی حضور طرحواره مخرب در زندگی شماست که معمولا ریشه در کودکی شما دارد.
طرحواره درمانی یکی از شاخه‌های جذاب روانشناسی است که ترکیبی از رفتار شناسی، رفتار درمانی، روانکاوی و … است و به بیمار کمک می‌کند تا الگوهای تکرارشونده و رفتارهای هیجانی و مخرب خود را در روابط خانوادگی، شغلی و احساسی از بین ببرد.
در این نوشته از کلینیک روانشناسی برگ سبز، بهترین کلینیک روانشناسی غرب تهران، می‌خواهیم به بررسی طرحواره درمانی بپردازیم و انواع طرحواره ها را معرفی کنیم. اگر شما هم به دنبال این تکنیک درمانی هستید، پیشنهاد می‌کنیم در ادامه این نوشته با ما همراه باشید.
طرحواره درمانی یکی از تکنیک‌های درمانی است که به بررسی مشکلات و اختلالات مرزی در بیمار می‌پردازد و با پیدا کردن ریشه آن، به دنبال حل اختلالات است. روانشناس شما با توجه به شرایط و نوع اختلال ممکن است تکنیک طرحواره درمانی را برای روند جلسات مشاوره انتخاب کند.
طرحواره درمانی چیست؟
طرحواره درمانی یک تکنیک نوین درمان روانشناختی است. هنگامی که روش‌های درمانی دیگر مثل رفتار درمانی، درمان تجربی و حتی روانکاوی روی بیمار پاسخ ندهد، روانشناس به سراغ طرحواره درمانی می‌رود. در طرحواره درمانی، ما بهترین جنبه‌های روش‌های درمانی دیگر را در کنار یکدیگر قرار می‌دهیم و آن‌ها را در یک مدل واحد ترکیب می‌کنیم. موارد بسیار زیادی دیده شده است که فرد با وجود روش‌های درمانی مختلف نتوانسته پاسخ مناسبی را از روند جلسات درمان دریافت کند؛ اما استفاده از طرحواره درمانی کمک بسیار زیادی به حل مشکلات و تغییر الگوهای منفی و مخرب او کرده است.
طرحواره چیست؟
به طور کلی به الگوها و رفتارهای تکرارشونده در زندگی که معمولا ریشه در کودکی افراد دارد، طرحواره گفته می‌شود. طرحواره در حالت کلی به دو دسته طرحواره‌های سازگار و ناسازگار تقسیم می‌شود. طرحواره سازگار شامل الگوهای مثبت رفتاری و ذهنی می‌باشد.
منظور از طرحواره ناسازگار در طرحواره درمانی، الگوهای ماندگار و مخربی است که به طور معمول در اوایل زندگی فرد در او شکل گرفته است. این الگوها متشکل از افکار و احساسات منفی و ناکارآمد هستند که بارها و بارها در زندگی فرد تکرار شده است و مانع از رسیدن او به اهدافش می‌شود. در طرحواره درمانی، اغلب ما به دنبال پیدا کردن و اصلاح الگوها و طرحواره‌های ناسازگار و مخرب هستیم. به عنوان مثال، فردی که مدام جمله « من مهم نیستم» را تکرار می‌کند یا « من یک فرد شکست خورده هستم» را تکرار می‌کند، دچار یکی از طرحواره هاست که در ادامه معرفی می‌کنیم.
طرحواره منفی و ناسازگار زمانی در فرد شکل می‌گیرد که یکی از نیازهای اصلی فرد در دوران کودکی برآورده نشده باشد؛ یعنی اگر والدین بتوانند نیازهای عاطفی کودک را به صورت متناسب تامین کنند، کودک به عنوان یک فرد سالم رشد خواهد کرد. برخی از نیازهای ضروری کودکان که باید توجه زیادی به آن‌ها شود، عبارتند از:
- احساس امنیت
- دوست داشته شدن
- مراقبت و توجه
- داشتن وضعیت پایدار
- پذیرفته شدن
- همدلی
- مراقبت
- توجه به احساسات
انواع طرحواره های ناسازگار
زمانی که یکی از نیازهای اساسی کودک فراهم نشود، این نیاز در آینده به صورت یک طرحواره ناسازگار نمود پیدا می‌کند و باعث شکل‌گیری رفتارهای مخرب تکراری و ناشی از هیجانات می‌شود. در ادامه ۱۸ طرحواره معمول را بررسی می‌کنیم:
طرحواره محرومیت عاطفی
در این طرحواره نیازهای عاطفی فرد از نظر توجه، نزدیکی و عشق برآورده نمی‌شود. افراد نیاز دارند که دیده شوند و به احساسات آن‌ها پاسخ مناسب داده شود؛ افرادی که دچار مشکل طرحواره محرومیت عاطفی هستند، پاسخ مناسبی برای این نیازها در دوران کودکی دریافت نکرده‌اند.
طرحواره رهاشدگی
در طرحواره رهاشدگی، فرد تصور می‌کند که هر فردی را که نسبت به او دلبستگی عاطفی دارد، از دست خواهد داد. این طرحواره می‌تواند به خاطر از دست دادن یکی از عزیزان در دوران کودکی یا طلاق والدین رخ دهد. افراد دچار طرحواره رهاشدگی، روابط نزدیکی با دیگران برقرار نمی‌کنند و همیشه منتظر این موضوع هستند که دوستان و نزدیکانش او را رها کنند.
طرحواره عدم اعتماد (سو استفاده)
در این طرحواره، فرد تصور می‌کند که دیگران همواره به دنبال سو استفاده کردن از او هستند و همیشه انتظار آسیب از طرف دیگران را دارد. افرادی که دچار طرحواره عدم اعتماد هستند، معمولا نمی‌توانند به دیگران اعتماد کنند و همواره انتظار خیانت از طرف دیگران را دارند.
طرحواره نقص و شرم
در این طرحواره فرد تصور می‌کند که دچار نقص و کمبود است و در صورتی که دیگران به او نزدیک شوند، متوجه این موضوع خواهند شد. این افراد معمولا احساس ناکافی بودن دارند و شرمسار هستند.
طرحواره وابستگی
در این طرحواره فرد تصور می‌کند که نمی‌تواند مسئولیت‌ها و کارهای روزمره خود را به صورت مستقل انجام دهد و همواره برای انجام هرکاری نیاز به دیگران دارد. این افراد برای شروع کار جدید و تصمیم‌گیری‌های مهم زندگی همواره به دیگران متکی هستند. معمولا افرادی که در دوران کودکی وابستگی زیادی به والدین داشتند و برای کوچک‌ترین کارها مثل بستن بند کفش نیز به والدین خود متکی بودند، در بزرگسالی دچار طرحواره ناسازگار وابستگی می‌شوند.
طرحواره آسیب‌پذیری
در طرحواره آسیب‌پذیری فرد همواره منتظر رخ دادن یک فاجعه در زندگی است. این افراد تصور می‌کنند که در همه زمینه‌ها مثل مالی، پزشکی، اتفاقات طبیعی و … آسیب‌پذیر هستند و همواره منتظر رخ دادن یک فاجعه هستند. همین موضوع باعث می‌شود که این افراد اقدامات محافظتی غیرمنطقی برای خود در نظر بگیرند؛ به عنوان مثال، از ترس مریض شدن از خانه بیرون نیایند.
طرحواره انزوای اجتماعی
افرادی که دچار طرحواره انزوای اجتماعی هستند، خود را متعلق به هیچ گروه و جامعه‌ای نمی‌دانند و معتقدند که از دیگران جدا هستند. این افراد در کار گروهی خوب عمل نمی‌کنند و معمولا تمایل به تنهایی دارند.
طرحواره خویشتن تحول نیافته
در این طرحواره فرد در ارتباط با دیگران بیش از اندازه از لحاظ عاطفی درگیر می‌شود. این موضوع بیشتر در ارتباط با والدین و شریک عاطفی دیده می‌شود. فرد مبتلا به طرحواره خویشتن تحول نیافته تصور می‌کند که هویتش به اندازه کافی رشد نکرده است و احساس پوچی دارد.
طرحواره شکست
در طرحواره شکست، فرد باور دارد که در هر زمینه‌ای مثل شغل، مدرسه، ورزش و … به خوبی دیگران نخواهد بود و همواره احساس شکست دارد. همین موضوع باعث می‌شود که در این مدل طرحواره درمانی، فرد برای رسیدن به خواسته‌هایش تلاش نکند؛ زیرا از همین ابتدا شکست را پذیرفته است.
طرحواره خویشتن‌داری ناکافی
در این طرحواره ناسازگار، فرد در راه رسیدن به اهداف خود تحمل هیچگونه شکست و سرخوردگی را ندارد. در صورتی که این طرحواره به صورت قوی در فرد وجود داشته باشد، ممکن است فرد به سراغ رفتارهای پرخطر مثل اعتیاد و قمار و … برود.
طرحواره استحقاق
در این طرحواره، فرد باور دارد که استحقاق آن را دارد تا هرکاری که دلش می‌خواهد، بدون در نظر گرفتن عواقب و هزینه‌های آن انجام دهد. این افراد توجهی به آسیبی که کار یا صحبت آن‌ها به دیگران وارد می‌کنند، ندارند و تنها خواسته‌های خودشان برای آن‌ها اهمیت دارد
طرحواره بازداری هیجانی
در این طرحواره فرد احساسات خود را سرکوب می‌کند؛ زیرا باور دارد که این احساسات می‌تواند به دیگران آسیب برساند یا در صورت بروز احساسات، باعث شرمندگی و از بین رفتن اعتماد به نفس می‌شود.
اعتماد به نفس تاثیر زیادی در سلامت روان و روحیه کودکان دارد. کودکان با اعتماد به نفس بالا، در بزرگسالی نیز بهتر و موفق‌تر عمل می‌کنند. کودک با اعتماد به نفس، در اجتماع و حضور دیگران نیز بهتر ظاهر می‌شود و عملکرد بهتری از خود نشان می‌دهد.
طرحواره اطاعت
در این طرحواره فرد باور دارد که برای جلوگیری از بروز عواقب منفی، دیگران باید روی او سلطه داشته باشند. این افراد از ترس اینکه دیگران را عصبانی کنند یا دیگران آن‌ها را ترک کنند، از دیگران اطاعت می‌کنند.
طرحواره ایثارگری
در این طرحواره ناسازگار، فرد از خودگذشتگی بیش از اندازه دارد. این افراد برای توجه به نیازها و خواسته‌های خود، احساس گناه می‌کنند و خواسته‌های دیگران را نسبت به نیازهای خود ارجح می‌دانند. بسیاری از افرادی که با طرحواره ایثارگری درگیر هستند، تنها زمانی خود را ارزشمند می‌دانند که به دیگران کمک کنند.
طرحواره تایید
در این طرحواره منفی، فرد بیش از اندازه برای به دست آوردن تاییدیه دیگران و جلب توجه هزینه می‌کند و همواره به دنبال گرفتن مهر تایید از دیگران است. در برخی از موارد نیز ممکن است فرد با توجه بیش از اندازه بر ظاهر خود، سعی کند تا توجه دیگران را به خود جلب کند.
طرحواره معیار سرسختانه
در این طرحواره فرد تصور می‌کند که به اندازه کافی خوب نیست و باید همیشه تلاش کند. این افراد برای بدست آوردن رضایت درونی، پیوسته در حال تلاش کردن هستند. معمولا افرادی که دچار مشکل کمال طلبی هستند، این طرحواره را دارند.
کمال گرایی یکی از اختلالات روانشناختی است که متاسفانه بسیاری از افراد آن را به عنوان یک اختلال شناسایی نمی‌کنند و به چشم یک ویژگی مثبت به آن نگاه می‌کنند؛ اما باید گفت که کمال گرایی یکی از اختلالات بسیار مهم است که می‌تواند تاثیر بسیار زیادی روی زندگی فرد داشته باشد.
طرحواره منفی‌گرایی
در این طرحواره، فرد روی جنبه‌های منفی زندگی تمرکز دارد و جنبه‌های مثبت آن را نمی‌بیند. این افراد نمی‌توانند از اتفاقات خوب زندگی خود لذت ببرند؛ زیرا همواره نگران اتفاقات بد هستند.
طرحواره تنبیه
در این طرحواره، فرد معتقد است که باید همه را به دلیل اشتباهاتشان، به شدید‌ترین شکل ممکن تنبیه کند. این افراد بیش از حد از دیگران انتقاد می‌کنند. معمولا افرادی که در دوران کودکی از طرف والدین تنبیه می‌شدند، این طرحواره را دارند.
